Türkiye kuraklıkla sınanırken tatlı su kaynakları da birer birer kuruma riskiyle karşı karşıya kalıyor. Ülkenin en yoğun yağış alan bölgesi olan Doğu Karadeniz’de ise son yıllarda kurak kış mevsimleri yaşanıyor. Bölgede kış aylarında çıkan örtü yangınları, artan seller ve arazi tahribatına son yıllarda HES’ler de eklenince Karadeniz’in türkülere konu olan ünlü derelerinin de yok olmasına neden oluyor.
TÜRKÜLERE KONU OLAN GELEVARA DERESİ YOK OLMANIN EĞİŞİNDE
Giresun’daki ünlü Gelevara Deresi’de bunlardan biri. Balaban Dağlarından doğan Gelevara (Özlüce) Deresi, Giresun’un Espiye ilçesinden Karadeniz’in sularına karışıyor. Güce ilçesi sınırlarındaki bölümünde daha önce Güce Regülatörü ve HES ile Gökçebel Barajı inşa edilen Gelevara Deresi ve çevresi yeterince tahribata uğramıştı. Ancak su kaynaklarının alarm vermesine rağmen HES yıkımının sonu gelmiyor.
EĞİMLİ ARAZİDE HES TAHRİBATI, 1254 METRELİK TÜNEL
Gelevara Deresi üzerinde yeni bir HES projesi için daha geçtiğimiz ay ÇED Nihai kararı çıktı. ‘Güce Tekkeköy Enerji Üretim San. Ve Tic. A.Ş.’ tarafından Tekkeköy İle Yukarıboynuyoğun Köyleri sınırları içerisinde yapılması planlanan Yiğit Regülatörü ve HES Projesi (5,13 MWm/4,93 MWe) için eğimli arazilerden oluşan vadide 1254 metre uzunluğunda iletim tüneli inşa edilecek. Tekkeköy yerleşimine 300 metre mesafede inşa edilecek olan HES projesinin büyük bir çevresel yıkıma neden olacağını dile getiren yöre köylüleri, iletim yapıları, yükleme havuzu, regülatör, santral, tünel ve yeni açılacak yolların yaratacağı tahribatın telafisinin mümkün olmadığını savunuyor.
GİRESUN’UN YEŞİL COĞRAFYASI KARARTILACAK
ÇED raporunda yer verilen verilere bakıldığında, yöre halkının endişelerinin haksız olmadığı görülüyor. Proje kapsamındaki arazi tahribatının boyutları ürkütücü. HES için 104.357,416 m3 kazı, 34.723,196 m3 dolgu işleminin gerçekleştirileceği öngörülüyor. Kazı faaliyetleri sonucunda toplam 69.634,22 m3 kazı fazlası malzemenin oluşacağı belirtilen ÇED raporunda, bu malzemenin alanda depolanacağı kaydediliyor.
HALK ARAZİLERİNİ SATMAZSA KAMULAŞTIRMA ÇIKARILACAK
Bir kısmı Hazine arazisi, bir bölümü de vatandaşa ait arazilerden oluşan proje alanında kamulaştırma da yapılacak. Satın alma ya da kiralama seçeneklerini de deneyecek olan şirketin, 2022 verilerine göre fizibilite maliyeti yaklaşık 250 milyon TL olan projeyi iki yılda tamamlamayı hedeflediği belirtiliyor.
ÇED RAPORUNDA SKANDAL: KAHRAMANMARAŞ’DAKİ PROJE KULLANILDI
İnşaat aşamasında dinamitli patlatmaların da yapılacağı belirtilen HES için hazırlanan ÇED raporunda yer verilen bilgilerin başka bir ildeki projeden alınması ise bir skandal olarak değerlendirildi. Kahramanmaraş’ın Onikişubat ilçesindeki bir HES projesi için akım gözlem ve meteoroloji istasyonu verilerinin Giresun’daki projenin raporunda kullanıldığı ortaya çıktı. Skandalın olduğu bölüm, ÇED raporunda şöyle yer alıyor: “Yiğit HES suyunu Özlüce (Gelevera) Nehri, Karaovacık deresinden sağlayacaktır. Gelevara Dere akışını kuzey yönünde sürdürerek Karadeniz’e dökülmektedir. Kaynak suları tek bir noktadan değil, mevcut havuzun biraz mansabından da gelmektedir. Mevcut yapılara zarar vermemek ve kaynak suyunun geldiği yerleri bozmamak için yaklaşık 10 m kot kaybedilerek aynı zamanda yükleme havuzu olarak da kullanılacak havuzda sular topladıktan sonra Kumarlı HES santraline verilecektir. Proje yerini temsil ettiği kabul edilen Göksun meteoroloji istasyonuna ait yıllık toplam yağış ortalaması 574.8 mm’dir.”
MİLLİ PARKLAR YETKİLİSİ HATAYI FARK EDİP UYARDI
Ankara merkezli ‘Ekonorm’ adlı bir çevre danışmanlık şirketi tarafından hazırlandığı görülen ÇED raporundaki skandal, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nda yapılan projeyle ilgili İDK toplantısına katılan Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP) yetkilisinin de dikkatini çekmiş, konuyla ilgili görüş yazısında ilgili firma kurumlar uyarılmıştı. Mili Parklar’ın uyarı niteliğindeki görüş yazısında, proje için sunulan Özlüce Deresine ait uzun yıllar akım değerlerinin, DSİ’nin gönderdiği akım değerleri ile aynı olmadığı belirtildi. ÇED raporundaki içindekiler dizini ile çekil dizini içindeki başlık ve metinlerde yazım yanlışları olduğu da vurgulanan Mili Parklar’ın yazısında, “Hatta raporunda ikinci sayfasında farklı bir projenin bilgilerinin yer aldığı hususları tespit edilmiştir” denilerek konu hakkında ilgililer uyarıldı.
BİR YANDA KURAKLIK, BİR YANDA HES ISRARI: SU BİTTİ YIKIM BİTMEDİ
Öte yandan ülken genelinde inşa edilen HES projelerinin birçoğunun kuraklık ve yetersiz su nedeniyle enerji üretiminde sorunlar yaşadığı, birçok projenin ise entegre GES ve RES projelerini hayata geçirmek için başvuru yaptığı ortaya çıktı. DSİ tarafından 2021 yılında bu amaçla çıkarılan bir genelge (2021/6) ‘Ana Kaynağı Hidrolik Olan Enerji Tesislerinde Birleşik Yenilenebilir Enerji Tesisi Kurulması Hk.’ Adını taşıyor. HES projelerine birleşik olarak GES ve RES gibi enerji santrallerinin kurulabilmesinin önünü açan genelgenin ardından 2023 yılı verilerine göre ülke genelinde 140 HES şirketinin başvuruda bulunduğu öğrenildi. DSİ verilerine göre 732 HES bulunduğu göz önüne alındığında her 5 HES’ten birinin kuraklık, susuzluk ya da yetersiz su gibi sorunlarla baş başa kaldığı düşünülüyor. Ülke genelindeki HES’lerin yüzde 20’sinin mevcut tesise entegre olacak şekilde GES ya da RES projesi başvurusu yaparak sorunu aşmaya çalıştığı belirtildi.
a
